این در حالی است که بهینه‌سازی مصرف گازطبیعی نیز، این روزها در حالی مورد توجه است که دستگاه‌های مختلف دولتی و حاکمیتی و مردم به‌طور متقابل درباره آن وظایفی دارند.
مطالعه تاریخ نشان می‌دهد که در گذشته، بشر تنها به‌دنبال افزایش تولید انرژی بود و همه عزمشان را جزم کرده بودند برای رفع نیازهای خود به افزایش تولید به‌ویژه تولید انرژی‌های فسیلی روی آورند، اما با برداشت حداکثری از منابع انرژی در سراسر جهان، جوامع و دولت‌ها به این موضوع سوق داده شدند که این انرژی تمام‌شدنی است و تنها راه حفظ این منابع ارزشمند، «بهینه‌سازی مصرف» است.
ایران نیز همسو با تأکیداتی که سال‌هاست در این حوزه وجود دارد، قوانین و مقررات و اسناد بالادستی درباره لزوم بهینه‌سازی مصرف انرژی تدوین کرده و نهادها و دستگاه‌های مختلف کشور مأمور به اجرای آن‌ها شدند که بنا به دلایل مختلف که از حوصله این مقال خارج است، اجرای این قوانین و اسناد بالادستی به تعویق افتاده است!
به گزارش روابط عمومی شرکت ملی گاز ایران، سعید توکلی، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران روز پنج‌شنبه ۲۶ بهمن‌ماه با حضور در برنامه عصرگاهی میز اقتصاد (شبکه خبر)، درخصوص افزایش مصرف گاز و ضرورت مدیریت مصرف انرژی سخن گفت و مردم را به همراهی و همکاری با شرکت ملی گاز ایران، دعوت کرد.
با هم این گفت‌وگو را پی می‌گیریم؛
*************************************
آقای دکتر توکلی، با سلام و درود؛ همان‌طور که می‌بینیم سرمای بی‌سابقه‌ای بر کشور حاکم شده و بسیاری از شهرهای کشور در حال تجربه دمای زیر صفر درجه در این مناطق هستند. این وضعیت نشان‌دهنده سرمای شدید و غیرمعمولی است که در حال حاضر در کشور حاکم است.
در این شرایط، برنامه‌های شرکت ملی گاز و وزارت نفت برای مدیریت مصرف انرژی به شدت مورد توجه مردم قرار گرفته است. به نظر می‌رسد که مردم نیز در تلاشند تا با کاهش مصرف انرژی یا بهینه‌سازی استفاده از آن، سهم خود را در مقابله با این بحران ایفا کنند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که شهروندان سعی می‌کنند تا حد ممکن مصرف خود را کاهش دهند و بهینه‌تر عمل کنند تا از فشار بر منابع انرژی کاسته شود. اما برنامه ویژه وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران در این زمینه چیست؟
خیلی متشکرم؛ بنده هم عرض سلام و ادب و احترام دارم خدمت شما و همه بینندگان عزیز و عرض تبریک به مناسبت ایام و اعیاد شعبانیه، خصوصاً نیمه شعبان، ولادت با سر سعادت امام زمان (عج)
همان‌طور که گفتید، امسال سالی استثنایی در زمینه سرمای هوا به شمار می‌آید. گستردگی و پایداری سرما در کشور بی‌سابقه بوده و بسیاری از مناطق دمای زیر صفر را تجربه می‌کنند. خوشبختانه، وزارت نفت با تدابیر وزیر محترم و همکاری تمامی ارکان این وزارتخانه، از شهریورماه آرایش زمستانی خود را آغاز کرده است.
زمانی که دولت چهاردهم مسئولیت را به عهده گرفت، چالش‌های مختلفی که ممکن بود در زمستان برای شبکه تأمین سوخت پیش بیاید، به دقت بررسی شد. کارگروه‌های متعددی تشکیل و جلساتی برگزار شد تا مشکلات احتمالی شناسایی و مدیریت شوند.
از شهریورماه، بررسی‌ها و تحلیل چالش‌ها تقریباً دو ماه زودتر از سال‌های گذشته آغاز شد. این اقدامات شامل ارزیابی نقاط آسیب‌پذیر در شبکه تأمین سوخت بود تا از بروز مشکلات جدی در زمستان جلوگیری شود. خوشبختانه، تمامی تدابیر اتخاذ شده، با وجود محدودیت‌ها، به اجرا درآمد و شرایط به گونه‌ای پیش رفت که هیچ‌کس انتظار نداشت با چنین سرمایی در زمستان مواجه شویم.
در واقع، تجربه سرمای شدید از آبان‌ماه شروع شده و به نظر می‌رسد که این وضعیت ادامه‌دار باشد. در ابتدای آبان‌ماه، یک توده هوای سرد از اسکاندیناوی به کشور وارد شد که برای اولین بار چنین پدیده‌ای رخ می‌داد. این توده هوایی باعث کاهش دما در نزدیک به ۱۱ استان شمالی کشور به میزان ۱۲ درجه سانتی‌گراد سرد شد. با وجود تأخیر در انجام تعمیرات اساسی به دلایل مختلف، خوشبختانه از همان زمان، با اراده و همدلی در وزارت نفت، مدیریت این وضعیت به خوبی انجام شد.
طبیعتاً با حرکت زودتر به سمت آرایش زمستانی، وزارت نفت اقداماتی را در نظر گرفت. یکی از مهم‌ترین اقدامات افزایش تولید گازطبیعی بود که با آرایش زمستانی تغییراتی را به همراه داشت. شما کاملاً درست گفتید؛ بالغ بر یک میلیارد و ۱۰۶ میلیون مترمکعب گاز خام توسط همکاران ما در شرکت ملی نفت استخراج و به پالایشگاه‌های گاز تحویل داده شد. همچنین، رکورد تولید ۸۸۰ میلیون مترمکعب گاز شیرین یا گازطبیعی نیز ثبت و این مقدار به شبکه تزریق شد.
تمامی این اقدامات شامل برنامه‌ریزی فشرده و تعمیرات پیش‌بینی شده بود که قبل از آغاز فصل سرد زمستانی انجام شد. این تدابیر باعث شدند که تمامی همکاران و بخش‌های مختلف وزارت نفت آمادگی لازم برای مواجهه با زمستان را داشته باشند.
آقای توکلی، با وجود تولید روزانه ۸۸۰ میلیون مترمکعب گاز و تزریق حدود ۶۷۷ میلیون مترمکعب به شبکه خانگی، تجاری و صنایع کوچک، میزان مصرف گاز در این بخش‌ها کمتر از مقدار تولید شده است. با این حال، علت کمبود گاز در شرایط فعلی چیست؟
اگر پرسش شما را درست متوجه شده باشم، باید بگویم که در روزهای اوج مصرف، تولید گاز به ۸۸۰ میلیون مترمکعب رسید که یک رکورد قابل افتخار است. اما امروز که صحبت می‌کنیم، تولید گازطبیعی در ۲۴ ساعت گذشته به ۸۷۲ میلیون مترمکعب رسیده و به شبکه تزریق شده است.
از این مقدار، فقط روز گذشته، ۶۷۷ میلیون مترمکعب توسط بخش خانگی، تجاری و صنایع جزء مصرف شده است. بقیه این رقم، یعنی هر آن‌چه که باقی می‌ماند، ما بین نیروگاه‌ها، صنایع عمده و دیگر بخش‌ها تقسیم می‌شود و ….
سهم صنایع عمده به نسبت ۳ بخش دیگر بسیار کم است. دلیل آن چیست؟
دلیلش همان است که شما اشاره کردید! علت کمبود گاز این است که با کاهش دما و شدت گرفتن سرما، اولویت ما انتقال و توزیع گاز یعنی تأمین گاز برای بخش خانگی است. در زمستان بیشترین مصرف، متعلق به همین بخش خانگی است. وقتی مصرف بخش خانگی افزایش پیدا می‌کند، سایر مصرف‌کنندگان مانند نیروگاه‌ها و صنایع عمده به استفاده از سوخت‌های جایگزین هدایت می‌شوند و طبیتاً بر اساس قراردادهایی که شرکت ملی گاز دارد، برخی صنایع قراردادهای‌شان ۸ ماه، ۴ ماه است یعنی در فصل سرد، صنایع میزان تولید خود را مدیریت می‌کنند، اورهال (تعمیرات اساسی) انجام می‌دهند و بقیه مدیریتی که در شبکه خود دارند. این روند در همه جای دنیا طبیعی است، در کشور ما نیز، اولویت مصرف در شرایط خاص با بخش‌های حیاتی‌تر مانند خانگی، تجاری و صنایع جزء است.
یک تفاوت اساسی هم بین ما و دنیا وجود دارد؛ ما در دنیا تنها کشوری هستیم که سبد انرژی آن به‌گونه‌ای است که حدود ۷۰ درصد و شاید بیشتر، از گازطبیعی تشکیل شده است؛ ضمن آن‌که کشورمان به‌عنوان یکی از معدود کشورهایی شناخته می‌شود که ۹۵ درصد جمعیت آن از گازطبیعی بهره‌مند هستند.
در شرایطی که دما کاهش می‌یابد، مصرف گاز در کشور که بیش از ۹۵ درصد جمعیت آن به سوخت گاز وابسته هستند در بخش خانگی و تجاری به شدت افزایش یابد. اما در بسیاری از کشورهای دیگر، معادله مصرف انرژی به گونه‌ای تنظیم می‌شود که در زمان‌های سرد سال، مصرف‌کنندگان انرژی گاز به سوخت‌های جایگزین یا دوم روی می‌آورند، یعنی این مورد به شدت به دما و میزان برودت هوا بستگی دارد. این در حالی است که در ایران، با توجه به وابستگی بالای مردم به گازطبیعی، این تغییرات کمتر مشاهده می‌شود.
آقای دکتر! با توجه به جبهه هوا سردی که به تازگی وارد کشور شده و غافلگیرکننده هم بوده، مصرف گاز در بخش‌های خانگی، صنعتی و تجاری نسبت به سال‌های گذشته چند درصد افزایش داشته؟ آیا این افزایش مصرف قابل توجه است و اگر پاسخ مثبت است، این رقم چه تأثیری بر تأمین گاز کشور خواهد گذاشت؟
ببینید! افزایشی که من عرض کردم، به‌صورت معدل در گازطبیعی ۲۳ میلیون مترمکعب است که این رقم یک رکورد محسوب می‌شود. ولی ما ۳۰ میلیون مترمکعب را هم نسبت به برنامه‌های اولیه وزارت نفت داشتیم. اما نکته قابل توجه این است که مصرف گاز در بخش‌های خانگی، تجاری و صنایع جزء نسبت به همین روز در سال گذشته، افزایشی ۳۹ درصدی را تجربه کرده است….
رقم بسیار قابل توجهی است آقای دکتر …
بله دقیقاً، علت آن چیست؟ علت اصلی این افزایش مصرف، کاهش دمای میانگین وزنی در سطح کشور است. بر اساس پیش‌بینی‌های هواشناسی، افت دما موجب شده تا نیاز به استفاده از گازطبیعی در بخش‌های مختلف، به‌ویژه خانگی، تجاری و صنایع جزء بیشتر شود. طبیعتاً با کاهش دما و افزایش مصرف در این حوزه‌ها، محدودیت‌های موجود در سایر بخش‌ها نیز بیشتر خواهد شد.
اما درمجموع، با وجود این افزایش مصرف، خوشبختانه وضعیت تأمین و انتقال گاز در کشور پایدار بوده است. این پایداری نتیجه تمهیدات و اقدامات مؤثری است که توسط همکاران ما در وزارت نفت انجام شده است. یکی از دستاوردهای مهم امسال، افزایش ظرفیت انتقال گاز از جنوب به شمال کشور بوده است. اگرچه توسعه تأسیسات و تجهیزات نسبت به سال گذشته کمتر بوده، اما با بهره‌گیری از آرایش‌های فنی- مهندسی دقیق و پذیرش ریسک‌های حساب‌شده، توانستیم این چالش‌ها را مدیریت و عملکرد مطلوبی داشته باشیم.
مثلاً در حال حاضر، ۱۷ ایستگاه تقویت فشار علاوه بر ۹۴ ایستگاه تقویت فشار گاز در کشور در حال فعالیت هستند. این ایستگاه‌ها شامل واحدهای یدک نیز می‌شوند که در طراحی ایستگاه‌ها به عنوان پشتیبان در نظر گرفته شده‌اند. در کل شبکه انتقال گاز کشور، نزدیک به ۳۵۰ توربوکمپرسور و واحد تولید فشار وجود دارد. از این تعداد، ۲۰ واحد در حال تعمیرات اساسی هستند، اما با بررسی‌های فنی و قضاوت مهندسی (RCM)، همکاران ما توانسته‌اند از این ۲۰ واحد به طور مؤثر در شبکه استفاده کنند.
در ارتباط با خطوط لوله فشار قوی، کشور دارای کریدورهایی است که گاز را از جنوب به شمال منتقل می‌کند. هر یک از این خطوط دارای ظرفیت اسمی مشخصی است که در طراحی تعیین شده است. جالب است که امسال برخی از این خطوط توانسته‌اند تا ۳۰ تا ۳۵ درصد بیشتر از ظرفیت اسمی خود عمل کنند. این موارد جزو دستاوردهای مهم شبکه انتقال گاز و پالایشگاه‌ها به حساب می‌آید.
به‌عنوان مثال، هر فاز پالایشگاه عسلویه که معمولاً میزان تولید نرمال آن بر اساس طراحی ۲۵ میلیون مترمکعب است، امسال موفق به تولید ۳۹ میلیون متر مکعب از یک فاز خود شده است. این نشان‌دهنده استفاده بهینه از پتانسیل‌های موجود، چه در نیروی انسانی و چه در تأسیسات است که در شبکه گاز کشور به کار گرفته شده‌اند.
در روزهای اخیر، به ویژه در تاریخ ۲۲ بهمن، کشور سردترین روزهای سال‌های اخیر را تجربه کرده است. این سرما تأثیر قابل توجهی بر شبکه گاز شمال کشور گذاشته و موجب افزایش مصرف گاز شد؛ چراکه شبکه شمال ما به گونه‌ای است که باید یک لاین‌پک (ذخیره خطوط) داشته و بر آن اساس، مدیریت شود. در این راستا، با همکاری و همراهی همکاران خود در دیسپچینگ، از بعد از ظهر تا شب، ۱۶ مورد تغییر آرایش در شبکه دیسپچینگ ایجاد کردیم.
یکی از اتفاقات مهم و بی‌نظیر در این شرایط، آماده‌سازی سریع ایستگاه سراب بود. این ایستگاه که قابلیت استفاده دائمی ندارد، در کمتر از سه ساعت به حالت عملیاتی درآمد تا بتواند نیاز شبکه شمال کشور را تأمین کند و از قطع گاز مصرف‌کنندگان خانگی و تجاری جلوگیری کند.
با توجه به شرایطی که مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در مورد تحویل سوخت به نیروگاه‌ها و تحویل گاز توضیح دادند، این مساله تا چه حد باعث می‌شود که قطعی برق کمتر شود؟ آیا این اقدامات می‌تواند تأثیری بر کاهش خاموشی‌ها داشته باشد؟ در این دو سه روز اخیر، قطعی برق مردم را بسیار اذیت کرده؛ به‌ویژه کسانی که برای گرم نگاه داشتن منازل خود از پکیج استفاده می‌کنند که با قطع برق و سرمای شدید حاکم، شرایط سختی برای آن‌ها بوجود می‌آید. چه تدابیری برای مدیریت این وضعیت اندیشیده شده است؟
به نظرم، آقای عظیمی‌فر (مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران) به نکته‌ای درست و دقیق اشاره کردند. همان‌طور که وزیر محترم نفت نیز فرمودند، در ارتباط با بحث وزارت نیرو و نیروگاه‌ها، وزارت نفت موظف است که یک سبد سوخت را تحویل وزارت نیرو دهد. مدیریت مصرف این سبد سوخت بر عهده خود وزارت نیرو است و پراکندگی مصرف آن در نیروگاه‌های کشور نیز توسط همان دوستان، مدیریت می‌شود.
دوستان ما در این زمینه، به‌ویژه امسال، الحق و الانصاف تلاش‌های زیادی انجام داده‌اند. با این حال، طبیعی است که گاهی اوقات اتفاقاتی رخ دهد. مثلاً در دو روز گذشته، اگر مشکلی پیش آمده باشد، بر اساس اطلاعات موجود – که به نظر می‌رسد اشتباه هم نباشد – این مشکل به اشکال در مدیریت شبکه برق مربوط بوده است.
در این موارد، موضوعاتی مانند رولیاژ (رله حفاظتی) یا تغییرات در برخی پارامترهای برقی مطرح می‌شود. اگر این پارامترها کم یا زیاد شوند، سیستم‌های Protection (حفاظتی) به‌طور طبیعی عمل کرده و اجازه نمی‌دهند که شبکه به‌طور کامل متصل بماند. در نتیجه، بخشی از شبکه قطع می‌شود.
علاوه بر این، گاهی اوقات ممکن است برخی از تجهیزات اصطلاحاً “بدقلقی” کنند و در مکانیزم وصل شدن یا بازگشت‌شان به حالت عادی دچار مشکل شوند. این مسایل می‌توانند باعث شوند که دوستان و همکاران ما در صنعت نیرو با مشکلاتی روبه‌رو شوند و زمان قطعی برق افزایش یابد.
مشکلی که اخیراً به وجود آمده، ناشی از تزریق گاز نبوده، بلکه به مشکلاتی در خود شبکه نیروگاه‌ها مربوط می‌شود. دلیل این امر این است که در آن روز مشخص، با توجه به تمهیدات و اقدامات بسیار خوبی که انجام شده بود، تمامی طرف‌های ذینفع و بازیگران مدیریت سوخت و تولید انرژی در جلساتی که آقای سردار مومنی در وزارت کشور ترتیب داده بودند، دعوت شدند. در این جلسات، ما به‌طور مداوم مسائل خود را با هم کالیبره می‌کردیم و به‌ویژه در ارتباط با تهران، سوخت مورد نیاز همه نیروگاه‌ها تأمین شد.
مشکل گاز در زمستان به این دلیل است که مصرف خانگی، تجاری و صنعتی به شدت افزایش می‌یابد. بنابراین، نیروگاه‌ها می‌توانستند در آن روز مدیریت بهتری داشته باشند، اما قطعاً مشکلات فنی نیز وجود داشته است. من در جزئیات این مشکلات نیستم و انتظار دارم دوستان وزارت نیرو و برق این موضوع را مطرح کنند. ضمن این‌که باید توجه داشت که تأسیسات و تجهیزات چه در صنعت برق و چه در صنعت نفت قدیمی هستند و این قدمت بر قابلیت اطمینان آن‌ها تأثیرگذار است.
اجازه دهید مثالی بزنم. حالا عدد دقیق را نمی‌دانم، اما اگر اتلاف در میزان تولید، انتقال و توزیع برق را بررسی کنیم، شاید همین موضوع در شبکه گاز کشور هم مطرح باشد. میزان هدررفت انرژی یکی از مباحث مهمی است که در وزارت نفت و با نظارت کمیسیون‌ها و پیگیری‌های کمیسیون‌های مختلف مورد توجه قرار گرفته است.
بحث گازهای مشعل یکی از این موارد است که در راستای برنامه هفتم پیشرفت و برنامه‌ریزی عملیاتی شده است. خوشبختانه در بخش شرکت ملی گاز برای تک‌تک این موارد برنامه عملیاتی وجود دارد و روی آن کار می‌شود. امیدواریم تا پایان امسال بخش زیادی از این هدررفت‌ها کاهش یابد. البته این موضوع طبق برنامه پنج‌ساله پیش می‌رود، اما با یاری خدا طی چهار سال آینده می‌توانیم موضوع هدررفت در بخش فلر یا مشعل را در شرکت ملی گاز به حداقل برسانیم و نه زیرو فلرینگ؛ علت این موضوع در شرکت ملی گاز این است که در بخش فلر، باید حداقل مشعلی وجود داشته باشد تا ایمنی تأسیسات و تجهیزات حفظ شود. به عبارت دیگر، وجود یک حداقل فلر به لحاظ ایمنی ضروری است.
آقای دکتر! به سراغ جمع‌بندی برویم؛ دوستان و کارشناسان حاضر در برنامه، نکات بسیار خوبی را مطرح کردند. اول بیایید سراغ نیرو و نیروگاه‌ها برویم. سهم نیروگاه‌ها در این شرایط فعلی چیست؟ به نظر شما، اگر ما به‌موقع نیروگاه‌ها را به‌روز و تعمیر می‌کردیم، می‌توانستیم از این فرسودگی نجات پیدا کنیم و در این صورت، این‌قدر ناترازی در بخش گازی داشتیم؟
از آقای سلطانی (کارشناس انرژی) و دوست عزیزم آقای عظیمی‌فر بابت ارائه مطالب دقیق و مرتبط با مسائل ریشه‌ای تشکر می‌کنم. اگر از من بپرسند که بزرگترین علت مشکلات انرژی چیست، بدون تردید به عدم اجرای اسناد و قوانین بالادستی اشاره می‌کنم. قانونی که تقریباً ۱۳ سال پیش تحت عنوان “قانون اصلاح الگوی مصرف” ابلاغ شد، به وضوح بیان می‌کند که هر صنفی که بخواهد مصرف‌کننده انرژی باشد، باید طبق معیارها و استانداردهای مشخص عمل کند.
بسیاری از صنایع، به ویژه صنایع سیمان و مشابه آن، انرژی‌بر هستند، اما در زمینه مدیریت انرژی، اقدام خاصی انجام نشده است. علی‌رغم وجود اسناد بالادستی، درخصوص نیروگاه‌ها و منابع تجدیدپذیر نیز پیشرفت‌های قابل توجهی مشاهده نمی‌شود. امیدوارم در برنامه هفتم توسعه، حمایت‌های لازم برای بهبود وضعیت انرژی انجام شود.
در سال جاری رکورد بازدید از ادارات را ثبت کردیم و هرگونه تخلف از مقررات را مورد بررسی قرار دادیم. همچنین باید توجه داشت که بخش عمده‌ای از مصرف انرژی به نوع ساختمان‌ها مربوط می‌شود که این، یک مساله زیرساختی است.
مقررات دیگری به اسم مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان است که با اتکا به اسناد بالادستی، می‌تواند تا حدود ۷۰ درصد به کاهش مصرف انرژی گرمایشی کمک کند، البته به شرطی که مقررات ملی ساختمان رعایت شود.
پس جمع‌بندی من این است؛ اگر برای اجرای اسناد بالادستی به‌موقع اقدام کرده و به‌موقع اجرا نیز شوند (که الآن هم دیر نیست) و قانون برنامه هفتم و همین اسناد و قوانین موجود توسط دستگاه‌های متولی درست اجرا شود، شک نکنید که این مسیر، مسیر موفقیت است، ولی دیگر فرصت برای از دست دادن زمان نیست.
متأسفانه مشکل ناترازی انرژی که یه مشکل یه روزه و دو روزه نیست، الآن به جایی رسیده که حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب ناترازی گاز در اوج مصرف داریم و ریشه این مشکل به سال‌های قبل برمی‌گردد. خواهشم این است که شما هم با توجه به جایگاه‌تان و مسئولیتی که دارید، پیگیری کنید که چرا اسناد و قوانین درست اجرا نمی‌شوند و دستگاه‌ها را ملزم به پاسخگویی کنید.
بله حتماً، ما هم امیدواریم ان‌شاءالله مردم بزرگوار در سال جاری نیز با رعایت الگوی مصرف، همچنان از گرمای گازطبیعی بهره‌مند باشند، ان‌شاءالله دست به دست هم دهیم و زمستان سرد را به‌خوبی پشت سر بگذاریم و مشکلی پیش نیاید.
بسیار متشکرم از این‌که میز اقتصاد را تماشا کردید. پیشاپیش ولادت آقا امام زمان (عج) را خدمت شما تبریک عرض می‌کنم. ان‌شاءالله همیشه شاد باشید، هرجا که هستید، خدا نگهدار.
من هم مجدداً به نوبه خود، این روز فرخنده را به تمامی هم‌وطنان عزیز به‌ویژه همکارانم در شرکت ملی گاز، تبریک و تهنیت می‌گویم و از شما به‌خاطر برنامه خوب‌تان، کمال تشکر را دارم.
